Theo thông tin của Sở NN-PTNT Hòa Bình tại văn bản gửi Báo Nông nghiệp Việt Nam ngày 19/9, cam là một trong những cây trồng chủ lực của tỉnh Hòa Bình. Thời kỳ cao điểm (2018) cả tỉnh có khoảng 5,1 ngàn ha; đến năm 2022, diện tích cam toàn tỉnh có 4.112ha, trồng tập trung nhất tại huyện Cao Phong. Giai đoạn 2018 - 2022 cũng là thời điểm hết chu kỳ khai thác của nhiều diện tích trồng trong thời điểm 2008 - 2013 (tùy theo giống).
Trong giai đoạn này, bình quân mỗi năm diện tích trồng mới khoảng 300ha, nhưng diện tích hết chu kỳ khai thác và một số diện tích bị sâu bệnh nặng phải tiêu hủy khoảng 400 - 500ha/năm. Tính riêng tại huyện Cao Phong, từ khi bắt đầu trồng cam (những năm 1960) đến nay đã qua 4 - 5 chu kỳ trồng tái canh. Chu kỳ gần đây nhất cũng là chu kỳ có diện tích trồng lớn nhất, do vậy khi hết chu kỳ canh tác thì diện tích phải hủy đi trồng lại cũng lớn nhất. Điều này dễ gây ra nhận định về việc vùng canh tác bị phá vỡ, tuy nhiên đây là điều bình thường trong canh tác cam.
Trong giai đoạn tăng nhanh diện tích cam (2012 - 2017), một số diện tích cam không đáp ứng được các yêu cầu về nguồn giống, kỹ thuật canh tác, phòng trừ sâu bệnh... dẫn đến vườn cây không đem lại hiệu quả kinh tế, phải hủy sớm. Những nguyên nhân gây suy thoái vườn cam đã được đề án "Tái canh cây ăn quả có múi tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến 2030" chỉ ra và xác định rõ các giải pháp khắc phục.
Đến nay, Đề án Tái canh đang được Sở NN-PTNT Hòa Bình phối hợp với UBND huyện Cao Phong triển khai bài bản, chặt chẽ. Đã có nhiều kết quả ban đầu quan trọng như: Hệ thống hạ tầng (giao thông nội đồng, điện nội đồng, cấp nước) tiếp tục được đầu tư nâng cấp, xây mới. Đã vận hành ổn định hệ thống nhà lưới 3 cấp đủ khả năng cung cấp cây giống sạch bệnh, đáp ứng Tiêu chuẩn quốc gia cho toàn bộ vùng trồng cây có múi của cả tỉnh. Hội đồng Nhân dân tỉnh đã thông qua chính sách hỗ trợ cây giống cho diện tích trồng tái canh cây cam tại huyện Cao Phong đến 2025, mức hỗ trợ 100% chi phí mua cây giống sạch bệnh, đáp ứng Tiêu chuẩn Quốc gia. Đã cấp được 03 mã số vùng trồng, diện tích trên 30ha. Đang thực hiện mô hình cánh đồng mẫu về tái canh cây cam tại huyện Cao Phong, quy mô gần 14ha.
Đến nay, sau khi thực hiện 02 đề tài khoa học cấp Bộ và cấp Tỉnh, đã tìm ra được nguyên nhân gây suy thoái vườn cam. Trong đó ngoài một số cây cam bị bệnh greening thì phần lớn hiện tượng vàng lá, thối rễ cam là do các sinh vật gây hại ở phần rễ cây gây ra (tuyến trùng ký sinh, nấm Fussarium, nấm Phytophthora, rệp sáp hại rễ). Đã có quy trình kỹ thuật xử lý các đối tượng này và được phổ biến rộng rãi trong sản xuất; hiện đã có nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã ứng dụng quy trình, sử dụng chế phẩm sinh học để khôi phục vườn cam bị vàng lá thối rễ.
Sở NN-PTNT Hòa Bình cũng nhận thấy công tác thông tin tuyên truyền, phổ biến đến người sản xuất cần quyết liệt hơn nữa và sẽ tiếp tục phối hợp với huyện Cao Phong đẩy mạnh nội dung này.
Từ các kết quả nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm đúc rút từ thực tế sản xuất, Sở NN-PTNT Hòa Bình đã ban hành Quy trình tạm thời tái canh cây ăn quả có múi trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Theo quy trình đã ban hành thì việc luân canh cây trồng khác họ khi hết chu kỳ khai thác cam là công việc bắt buộc. Thời gian luân canh từ 2 - 3 năm trước khi cải tạo xử lý đất để trồng chu kỳ mới.
Do vậy, việc người dân trồng chuối hay ngô sinh khối trong thời kỳ luân canh là việc làm bình thường, được huyện Cao Phong và Công ty TNHH MTV Cao Phong tổ chức bài bản, đảm bảo đầu ra cho sản phẩm chứ không phải là hoạt động tự phát của người dân.
So với vài năm trước đây, hiện nay nhận thức của đa số người trồng cam đã thay đổi tích cực. Người trồng cam đã tăng cường sử dụng các loại phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, hạn chế sử dụng hóa chất. Trong niên vụ cam 2022 - 2023, đã có 7 tấn cam Cao Phong được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Vương Quốc Anh. Kết quả phân tích mẫu cam xuất khẩu với trên 800 hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật đều đảm bảo theo yêu cầu của Vương quốc Anh hay EU đã chứng minh mức độ an toàn của sản phẩm. Đến nay, cũng còn rất ít hộ trồng cam còn sử dụng thuốc trừ cỏ mà thường giữ thảm cỏ để giữ ẩm cho đất, chống rửa trôi.
Mặt khác, theo báo cáo của Công ty TNHH Một thành viên Cao Phong, trên toàn bộ diện tích mà công ty giao khoán cho các hộ đều được hợp đồng vận chuyển, xử lý bao gói thuốc bảo vệ thực vật sau sử dụng, nên nhìn chung tình trạng vứt bỏ bừa bãi bao gói thuốc sau sử dụng đã được hạn chế rất nhiều, chỉ là những trường hợp cá biệt. Người sản xuất cũng ý thức được điều này, vì nhiều hộ gia đình, hợp tác xã trồng cam đã và đang phát triển hình thức du lịch trải nghiệm tại vườn cam.
Với hàng loạt giải pháp đã và đang bắt đầu triển khai trong tiến trình tái canh cây cam tại huyện Cao Phong, đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng của ngành NN-PTNT và của huyện Cao Phong. Đồng thời rất cần sự tham gia, đồng lòng ủng hộ của người sản xuất; sự quan tâm hỗ trợ của các cấp lãnh đạo, các cơ quan liên quan.../.
