Hàng năm, Cá Dầm xanh chỉ sinh sản ở ngoài tự nhiên vào khoảng tháng 3, tháng 4, người dân huyện Mai Châu thường ra Sông Mã vớt cá về nuôi trong ao. Thế nhưng, gần 30 năm qua, người dân xóm Trăng Tà, xã Nhân Mỹ (huyện Tân Lạc) đã nuôi Cá Dầm xanh và điều bất ngờ đã xảy ra, đàn Cá Dầm xanh có con đã "chịu” sinh sản trong ao. Suối Cái là con suối lớn chảy qua nhiều xã thuộc địa bàn của huyện Tân Lạc, một trong những thượng nguồn của con suối này có nhánh chảy ra từ con suối nhỏ thuộc xóm Trăng Tà, xã Nhân Mỹ. Dòng suối trong vắt, nước chảy bốn mùa và mát lạnh là điều kiện thuận lợi để phát triển nuôi loài cá quý như Cá Dầm xanh (còn gọi là cá "tiến vua"). Tận dụng nguồn nước dồi dào này, người dân trong xóm đã đào ao thả Cá Dầm xanh...
Theo ông Bùi Văn Chỏi ở xóm Trăng Tà, xã Nhân Mỹ, huyện Tân Lạc chia sẻ: Gia đình ông có 2 ao nuôi Cá Dầm xanh, 1 ao nuôi trên 30 con Cá Dầm xanh trọng lượng từ 3- 4 kg/con cho sinh sản, 1 ao nuôi 400-500 con Cá Dầm xanh giống. Hơn 20 năm trước, các cụ ra suối bắt cá đã vớt được những con Cá Dầm xanh kích thước nhỏ như hạt thóc, đem về thả nuôi trong ao. Trong quá trình nuôi thấy Cá Dầm xanh phát triển, mỗi năm, gia đình ông lại ra suối vớt thêm Cá Dầm xanh giống về nuôi. Cá Dầm xanh có hình dáng, màu sắc rất đẹp nên gia đình để mấy chục con nuôi lâu năm. Thật bất ngờ, 2-3 năm gần đây, những con Cá Dầm xanh đã sinh sản ngay trong ao. Hiện nay, gia đình ông Chỏi là hộ duy nhất ở xóm có Cá Dầm xanh sinh sản khi nuôi trong ao. Cá mẹ được gia đình nuôi ở ao riêng, còn ao trước nhà là cá con chuyển từ ao cá sinh sản về.
Ông Chỏi cho biết thêm: Cá Dầm xanh có nguồn gốc tự nhiên nuôi tuy chậm lớn nhưng lại không tốn thức ăn, đặc biệt là cá chỉ sống ở nước sạch đầu nguồn, ít có bệnh tật. Thức ăn của Cá Dầm xanh chủ yếu là cây cỏ tạp quanh vườn nhà. Về nguồn nước đặc biệt giống cá quý hiếm này ưa sạch nên không thể để nước tù, mà phải luôn duy trì nguồn nước chảy vào và ra suốt quá trình nuôi cá. Vì vậy, giống cá này chỉ nuôi được ở vùng đầu nguồn hay nơi có độ dốc nước chảy suốt mới phát triển và sinh trưởng tốt. Những vùng khác có thể nuôi sống nhưng cá không phát triển, sinh ra nhiều bệnh và chết cá.
Hiện tại, Cá Dầm xanh ngoài tự nhiên ngày càng ít dần. Trong xã Nhân Mỹ, huyện Tân Lạc, cũng nhiều xóm có diện tích ao để thả cá, nhưng chỉ xóm Trăng Tà có điều kiện phù hợp để nuôi Cá Dầm xanh. Từ khi một số hộ vớt cá dầm xanh giống về nuôi đến nay, số lượng loài cá quý hiếm này tăng đáng kể. Cá Dầm xanh nuôi đã sinh sản trong ao nên cung cấp nhiều cá giống cho bà con. Với Cá Dầm xanh giống được bán ra thị trường với giá 20.000 đồng/con; Cá Dầm xanh thương phẩm bán với giá từ 200.000- 250.000 đồng/kg. Mặc dù giá cao hơn so với các loại cá khác, nhưng hiện cung không đủ cầu. Trong thời gian tới, các hộ dân xóm Trăng Tà tiếp tục tăng số lượng cá giống nuôi trong ao để đáp ứng nhu cầu của nhiều người muốn mua con giống, cũng như cá thịt. Đồng thời, đây cũng là việc làm góp phần bảo tồn giống cá quý.
Thời gian tới, nếu được hỗ trợ, định hướng phát triển, nuôi Cá Dầm xanh ở thượng nguồn suối Cái có thể trở thành hướng phát triển kinh tế nhiều triển vọng; giúp khai thác được tiềm năng thiên nhiên ban tặng; nâng cao thu nhập cho người dân./.
