Trưởng phòng VHTT huyện Tân Lạc, Bùi Văn Linh cho biết: Trước đây, ở Mường Bi hầu như nhà nào cũng có cồng chiêng. Nó được giữ gìn và trở thành vật gia bảo truyền đời. Nhưng khi cuộc sống khó khăn, phần lớn số cồng chiêng quý giá đó đã trở thành vật mua bán, đổi chác. Vì thế, Mường Bi đã mất đi hàng nghìn, hàng vạn chiếc chiêng quý. Đáng mừng là khi cuộc sống đã qua thời kỳ khó khăn, nhiều nhà đã tìm mua lại những chiếc chiêng quý vốn trở thành món hàng hóa khi xưa.
Đến nay, theo thống kê, toàn huyện có khoảng hơn 500 chiếc cồng chiêng. Với số lượng ấy, Mường Bi đã dần khôi phục lại không gian văn hóa cồng chiêng đã từng bị mai một. Tới đây, trong Lễ kỷ niệm thành lập tỉnh và Lễ hội văn hóa cồng chiêng, huyện đã lựa chọn 80 diễn viên ở các xã trong huyện tham gia đánh cồng chiêng và thành lập một đội văn nghệ biểu diễn cồng chiêng với 30 diễn viên tham gia biểu diễn tại Lễ hội cồng chiêng. Khi ấy, “cái hồn” của vùng đất Mường Bi sẽ thức dậy cùng mười hai âm sắc. Cũng theo ông Bùi Văn Linh, trong dịp Lễ kỷ niệm những diễn viên Mường Bi sẽ trình diễn những giai điệu đặc sắc, độc đáo nhất, nguyên bản nhất theo giai điệu, biểu diễn theo bài, đúng với phong cách trình diễn của không gian văn hóa cồng chiêng cổ, ngân lên sức sống, làm sống dậy cái hồn phách của xứ Mường Bi do chính những nghệ nhân của địa phương đã kỳ công sưu tầm. Đó sẽ là nét đặc sắc nhất mà những diễn viên Mường Bi đem đến ngày hội một không gian văn hoá cồng chiêng đậm đà bản sắc dân tộc. Nói như nghệ nhân Bùi Văn Ểu ở xóm Lầm, xã Phong Phú thì: Không gian đó không trầm hùng, sôi động, mạnh mẽ, dồn dập và ngùn ngụt hứng khởi như không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, mà không gian văn hóa cồng chiêng của Mường Bi nhịp nhàng, lắng đọng để rồi khơi gợi một cách nhuần nhị những rung động tinh tế nhất ở thẳm sâu tâm hồn. Đôi tay thiếu nữ Mường càng đánh càng hay, âm thanh cồng chiêng Mường càng nghe càng say đắm, giai điệu này cứ dặt dìu nối tiếp giai điệu kia, lúc bay bổng mơ màng, lúc thiết tha lắng đọng, lúc rộn ràng giục giã như sắp đi trẩy hội, lúc lại khoan thai thư thái như cụ bà ngồi bỏm bẻm nhai trầu bên khung cửa voóng. Có nghe sẽ hiểu, có hiểu rồi mới thấu.
Theo trí nhớ truyền đời của những người như ông Ểu thì khởi nguồn của cồng chiêng là những âm thanh thần bí phát ra khi vô tình chạm vào các nhũ đá trong hang động. Lâu dần được con người chế tác và hoàn thiện thành nhạc cụ bằng kim loại như bây giờ. Một dàn cồng chiêng đủ bộ của người Mường gồm 12 chiếc tượng trưng cho 12 tháng trong năm và trọn một vòng quay xuân - hạ - thu - đông của đất trời. 12 chiếc chiêng tạo ra 12 âm sắc, đồng thời hợp thành một dàn cồng chiêng độc đáo với những bản hoà âm đã tạo dựng một “âm sắc Mường” độc đáo và riêng biệt. Những âm sắc đó đã góp phần làm nên những giá trị đẹp cho nền văn hoá cổ truyền của vùng đất Mường Bi. Cồng chiêng theo phường Bùa mang may mắn đầu năm đến tận cửa mọi nhà. Cồng chiêng chúc phúc cho đôi uyên ương trong ngày cưới, cồng chiêng thành khẩn đưa người về với cõi “Mường ma”. Cồng chiêng thúc giục người dân đi trẩy hội xuống đồng. Cồng chiêng gọi nhà nhà đến chia vui lễ cơm mới... Dẫu vậy, không gian văn hóa cồng chiêng ở Mường Bi đã có những lúc tưởng như mai một. Nhận rõ nguy cơ đó ngày càng rõ nét, những người như ông Ểu, cụ Bùi Thị Mành ở xóm Lầm, xã Phong Phú, ông Bùi Văn Sự, xã Ngọc Mỹ và nhiều người nữa không thể kể hết ra đây vẫn đang âm thầm, tự nguyện truyền dạy cho lớp trẻ với ước nguyện gìn giữ sự kỳ diệu của “mười hai âm sắc” mãi là cái hồn Mường.
Hướng về ngày Lễ lớn, khắp vùng Mường Bi luôn rộn ràng tiếng cồng chiêng không dứt, vẫn vang âm trọn vẹn giữa đất trời, núi rừng trùng điệp xứ Mường Bi.
