DetailController

Văn hóa

Về Mường Rậm ăn Tết cơm Đe

02/12/2010 00:00
Hàng năm, cứ vào ngày 1/12 (tức ngày 26/10 âm lịch) người dân Mường Rậm xã Lạc Thịnh, huyện Yên Thủy lại gác công việc đồng áng, ruộng nương thường ngày để tất bật chuẩn bị đón Tết cơm Đe.
hình minh họa

Không giống các ngày lễ, tết nông nghiệp của một số dân tộc trong  tỉnh như: Lễ Khai Hạ Mường Bi; rửa lá lúa hay Tết Nguyên Đán...gồm 2 phần đó là phần Lễ và phần Hội. Mà nét độc đáo trong Tết cơm Đe của người Mường Rậm thì chỉ có phần Lễ và họ ăn chay. Điều này thể hiện rõ trong mâm cúng, vì bao giờ cũng phải có quả đu đủ, mướp, măng giang lấy từ rừng về đồ lên hoặc luộc chín, vừng rang, giã nhỏ không cho muối hay bất kỳ gia vị nào nhưng món đặc biệt không thể thiếu trong mâm cúng là cơm Đe. Cơm được làm từ gạo nếp nhưng phải là gạo ngon, đồ lên rồi trộn ủ với men lá cây rừng. Để có cơm Đe vừa ngon, ngọt, đậm đà, người Mường Rậm phải chuẩn bị trước đó vài ngày, thường là từ 20 âm lịch.

Ông Bùi Văn Tề ở xóm Đình, xã Lạc Thịnh đang tất bật cùng con cháu bày mâm cúng Tết cơm Đe vui mừng cho biết: Người Mường Rậm ở Lạc Thịnh họ ăn ba tết lớn như: Tết Nguyên Đán, tết Độc lập và tết cơm Đe, trong đó tết cơm Đe được tổ chức to hơn, đông hơn và vui hơn cả vì cả nước duy chỉ có xã Lạc Thịnh mới có cái tết độc đáo này và những người con của quê hương dù đi công tác, làm ăn, sinh sống ở nơi xa đều cố thu xếp công việc để về thưởng thức Tết cơm Đe. Nhưng không phải dòng họ nào cũng làm tết cơm Đe mà chỉ có họ Bùi, còn các dòng họ khác như Quách, Nguyễn...là không làm, họ chỉ đến chia vui. Để chuẩn bị cho mâm cúng tết được chu tất, ngay từ tờ mờ sáng gia đình tôi phải dậy để chuẩn bị bày mâm cúng. Theo quan niệm của người Mường Rậm thì phải cúng trước khi mặt trời mọc, vì thời gian này là linh thiêng và mát mẻ hơn cả.

Mâm cúng được đặt ở hướng chính giữa ngôi nhà sàn (đặt mấy mâm là tùy từng gia đình). Măng giang, đu đủ, mướp được đồ chín bày lên tàu lá chuối xanh. Sau khi sắp lễ xong, một thầy mo có uy tín nhất  trong làng được mời đến cúng, cầu cho mưa thuận, gió hoà mùa màng bội thu, vạn vật tốt tươi, con người khoẻ mạnh(thời gian bao lâu tùy thuộc vào việc gieo quẻ). Trong khi cúng tất cả con cháu phải ngồi ở phía trong ngôi nhà sàn để nghe và xem thầy làm lễ. Khi bài cúng kết thúc thì cả gia đình tổ chức ăn Tết luôn trong sáng sớm, từ người già đến trẻ em đều phải thưởng thức cơm Đe như vậy mới được may mắn, mạnh khỏe.

Nghe các cụ già trong Mường kể lại: Từ xa xưa, không ai còn nhớ vào thời gian nào có một vị tướng đem quân đi đánh giặc phương Bắc Trận ấy ông bị thua và không may bị thương. Ông cùng tùy tùng phải vượt qua núi Trường Sơn chạy về vùng Yên Thuỷ. Đến khu vực xã Lạc Thịnh thì trời đã chuyển sang ngày 26 tháng 10 âm lịch. Vừa bị đau, vừa đói, vị tướng đã vào nhà một người dân tộc Mường xin nghỉ lại. Trời lúc này chưa sáng hẳn, nhà nghèo quanh năm nên chẳng có ngô, gạo cũng không có thứ gì gọi là thực phẩm. Chủ nhà đành luộc bí xanh, đu đủ, vài con măng giang đang chỏng chơ trong góc bếp nhà sàn để vị tướng và tùy tùng ăn qua bữa. Đang ăn những thứ đó với vừng rang giã nhỏ không có muối (ngày xưa muối trên miền núi rất hiếm) thì chủ nhà chợt nhớ ra là còn có ít cơm đe đang ủ, chuẩn bị nấu rượu dùng vào Tết Nguyên Đán. Chủ nhà vội lấy ra mời vị tướng. Nó không còn là cơm nữa, nhưng cũng chưa phải là rượu, xưa nay ở đây chẳng ai ăn. Sáng hôm sau, trước khi đi, xúc động trước tấm lòng của người dân nơi đây và thương dân nghèo đói, vì vùng này thường xuyên xảy ra hạn hán... vị tướng đã lập đàn cúng Thần cầu mưa. Thật linh thiêng, vừa cúng xong thì trời đổ mưa khiến cho người dân vui mừng khô xiết. Từ đó đến nay, cứ gần đến ngày 26/10 âm lịch vùng đất Mường Rậm trời lại đổ mưa, không to thì nhỏ.

Nhớ ơn vị tướng đánh giặc cứu nước lại còn lập đàn cầu mưa cho dân lành ở vùng hạn hán, hàng năm người Mường ở đây lấy ngày 26 tháng 10 làm Tết Đe. Vật cúng trong mâm, không ngoài những thứ đã tiếp vị tướng năm nào, nhất là cơm Đe (loại cơm ủ men từ lá cây rừng để nấu rượu), thứ không thể thiếu. Tuy nhiên các câu truyện đều là truyền thuyết được lưu truyền từ đời này sang đời khác nhưng tất cả đã trở thành lễ, tết truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc.

Ngày nay khi cuộc sống khá dần lên, người Mường Rậm ở xã Lạc Thịnh, huyện Yên Thủy đã no ấm và họ càng coi trọng Tết cơm Đe. Và nếu ai đã từng đặt chân đến vùng đất này, thưởng thức món cơm Đe chắc hẳn không quên được hương vị riêng của nó và càng không quên tấm lòng hiếu khách của bà con nơi đây. Đó là nét văn hóa truyền thống lâu đời của người Mường Rậm nên bảo tồn và phát huy để hàng năm cứ đến ngày 26/10 âm lịch, con cháu ở xa và bà con trong vùng được thưởng thức Tết cơm Đe độc đáo này... ./.