Đánh mảng là một trò chơi của người dân tộc Mường, thường xuất hiện trong các lễ hội vui xuân mới, góp phần tạo ra không khí vui vẻ ấm áp tình người. Các xã, các bản trong Mường tổ chức các trò chơi này để thi thố tài năng của người chơi, tạo thuận lợi cho người chơi có thời gian luyện tập và thể hiện tài năng của mình.
Thông qua trò chơi, người xem cảm nhận được phần nào về phong cách diễn đạt, nghệ thuật ứng xử, đạo đức lối sống của người tham gia cuộc chơi ,mà đối tượng chủ yếu là các cô gái. Cũng nhờ có cuộc vui đó, các chàng trai, cô gái làng trên, xóm dưới có điều kiện gặp gỡ giao lưu, hát đúm, hát ví đối đáp bằng lời , nhờ đó bén duyên mà nên vợ, nên chồng.
Trò chơi đánh mảng có thể tổ chức mọi lúc, mọi nơi, đồng mảng là hạt của loại quả dây rừng, hình dẹp, tròn, có đường kính khoảng 3-4 cm, màu nâu bóng rất dẻo và rất rắn.Trò chơi được thể hiện qua các bước sau :
Bước 1: Trước khi vào chơi ván đầu tiên ta có thể bốc thăm để chọn đội thắng chơi trước, để biết được bên nào thắng, bên nào thua ta đánh dấu một ít nước vào một bên đồng mảng để các đội bốc thăm xem bên nào xấp, ngả.
Bàn tay cầm hai đồng mảng dập vào nhau thả xuống đất rồi xem: nếu hai bên cùng ngả bên có nước hướng lên trên bầu trời thì cùng bốc thăm lại. Lần bốc thăm lại một bên đồng mảng mặt có nước của một đội được xấp xuống đất thì bên đó thắng cuộc được chơi trước. Còn bên đồng mảng của đội kia mặt có nước được hướng lên bầu trời thì đội bên đó thua, ván đầu tiên phải dựng đứng đồng mảng ngôi lên ở cái hố bầu dục nhỏ. Đằng sau dãy đồng mảng ngôi lên cách gần một gang tay, kẻ một vạch song song để đánh dấu kết quả từng bước chơi. Đồng mảng của bên chơi trước ném vào đồng mảng bên ngôi dựng đứng lên, phải được bên ném trước lăn vào chính xác các hòn mảng làm đổ hết đồng mảng ném ra phía sau quá hai vạch song song mới gọi là thắng bước một.
Nếu dãy đồng mảng dựng đứng ngôi lên, mà bên chơi trước chưa ném đồng mảng của mình vào đúng đồng mảng của bên dựng đứng, hoặc đồng ngôi bị bắn ra nằm vào ngay vạch quy định, thì bên chơi trước chưa thắng bước một, lúc này họ phải nhường cho bên kia tức là đội đang dựng đứng đồng mảng lên thay vào ngôi của đội không thắng để họ được thay mình chơi tiếp bước một. Nếu thắng bước một thì được chơi tiếp bước hai theo quy định của trò chơi.
Bước 2: Bên thắng bước một được bắn đồng mảng dáng đứng lom khom, đồng mảng cầm trên tay vừa vung khẽ từ phía sau sang phía trước, vừa buông đồng mảng lăn xuống dưới đất từ vạch quy định lao tới thẳng đồng ngôi, người chơi chạy theo sát đồng mảng đến gần sát đồng ngôi, dùng tay dừng đồng mảng lại , lấy ngón tay trỏ bật mạnh vào đồng mảng cho đồng mảng trượt tới lúc đổ đồng ngôi bắn ra khỏi vạch sau. Động tác bật này gọi là bắn. Nếu gẩy đồng mảng vào trúng làm đổ đồng ngôi coi như thắng bước hai. Được chơi tiếp bước ba.
Bước 3: Đồng mảng đón: Bước này chỉ khác bước bắn mảng là sau khi dừng được đồng mảng rồi, thì lại cầm đồng mảng lên, ngửa bàn tay đứng tung vào đồng ngôi. Nếu trúng làm đổ đồng ngôi ra khỏi vạch là thắng bước ba. Được chuyển sang chơi bước bốn.
Bước 4: Người chơi đứng xếp hàng bước lên một bước trước vạch một vạch ở trong sân chơi, cách đồng ngôi khoảng 3-4 m, bên chơi trước đứng xếp hàng ngang trên vạch quy định của trò chơi, đồng mảng để trên mu bàn chân phải, lấy đà nhảy một bước lớn, về thẳng hướng đồng ngôi, xong dừng lại để đồng mảng theo quán tính bật lên, bay hình cầu vồng rơi đúng đồng ngôi đẩy đồng mảng ra khỏi vạch đằng sau là thắng trận.
Bước 5: Bắn tín chờ: Tại điểm cuối sân, bên đánh trước quì đầu gối trái, lấy bàn chân phải làm trụ để đồng mảng bay về phía đồng ngôi. Đồng mảng rơi xuống điểm nào thì vạch thẳng đến trước mặt đồng ngôi, rồi quì chân đo thêm một thước gối, lại đặt đồng mảng vào điểm cuối trước gối" Dưới đất) làm động tác bắn cho đồng mảng lao sệt tới đẩy đổ đồng ngôi đang dựng đứng xuống đất đổ về phía sau lăn ra khỏi vạch quy định là thắng bước năm .
Bước 6: Bắn tiến lên: Người chơi đứng ở vị trí quy định tại vạch phải trong sân chơi, bên đánh trước, chân trái đứng trụ , chân phải co đầu gối, đặt đồng mảng lên gối lấy hai ngón tay trỏ bật đồng mảng về hướng đồng ngôi. Đồng mảng rơi xuống đâu( phải rơi trong sân quy định, nếu đồng mảng rơi quá đồng ngôi đang dựng đứng coi như mất nước) vạch thẳng tới đồng ngôi lại quì để đồng mảng lên đầu phải, dùng hai ngón tay trỏ bắn đồng mảng bay ra trúng đồng ngôi đó băng khỏi vạch sau là bên chơi thắng cuộc.
Bước 7: Xang xiết: Chân trái người xang xiết nhảy bước nhỏ, bàn chân phải mang đồng mảng trên mu, mũi chân cong lên để giữ đồng mảng, co chân khỏi mặt đất đung đưa theo nhịp nhảy. Tốp xang xiết múa từ điểm trước mặt đồng ngôi đến cuối sân, vòng về điểm cũ rồi bàn chân phải xoạt xuống đất cho đồng mảng bắn ra lao đổ đồng ngôi sang phái sau mới thắng.
Bước 8: Xút kè: Bên chơi xếp hàng ở phía sau tại vạch quy định của bên mình rồi bước lên hai bước đứng tại vạch đã quy định từ trước, dùng ngón cái và ngón trỏ chân phải kẹp chặt lấy đồng mảng nhảy một bước lên đến đồng ngôi, nhoai người về phía trước, bàn chân nhảy tiếp một bước nhỏ, đồng thời díu đồng mảng ngôi bắn ra xa. Hai động tác nhảy của xút kè diễn ra rất nhanh trông thật đẹp mắt.
Bước 9: Chậm ụch : Bước này cũng đứng tại vạch quy định của mình chân phải dạng ngón chân cái và ngón trỏ ra để kẹp lấy đồng mảng vươn người về phía trước đồng ngôi dùng hai bàn tay đón làm cho đồng mảng phải dừng lại, mũi chân phải dúi bật đồng mảng lao đổ đồng ngôi. Động tác chậm ụch khá thư thả, uyển chuyển, thể hiện ở điệu đi lom khom, đôi bàn tay dịu dàng đón từng đồng mảng, cái đầu nghiêng nghiêng như thủ thỉ vỗ về đồng mảng.
Bước 10: Nảy bo: Đặt đồng mảng nằm ở vạch đã quy định, xoạt mũi chân phải làm cho đồng mảng trượt tới trước đồng ngôi ở phía bên kia, dùng chân làm cho đồng mảng dừng lại, tiếp theo lấy mũi chân xoạt khẽ làm cho đồng mảng đẩy mạnh nẩy đồng mảng đang dựng đứng đổ nảy ra khỏi vạch quy định ở đằng sau ngôi đồng mảng. Động tác của nảy bo diễn ra rất nhanh chóng, làm cho bên đang chơi trước với tinh thần( nước rút) để tiến tới bước cuối cùng là dễ dàng nhất, nó chỉ mang ý nghiã đáng dấu một ván mảng đã qua, đó là bước bèn bồ.
Sau bước nảy bo, bên đang chơi trận thứ 10 thắng cuộc, hân hoan đứng xếp hàng ở vạch bên mình, cầm đồng mảng đứng ném vào đồng mảng phía bên kia đang dựng đứng đồng ngôi lên thành một hàng, có từ 3-5 chiếc đồng mảng, nếu bên chơi ném trúng sẽ làm cho đồng mảng văng ra xa. Từ đó bắt buộc bên ngôi phải công nhận là họ đã chơi thắng trận. Khi họ thắng trận đương nhiên bên dựng ngôi lại tiếp tục dựng ngôi đồng mảng lại cho bên chơi thắng trận chơi tiếp, đến khi nào chơi hỏng ván thì bên dựng ngôi mới được đứng dậy chơi từ bước một. Nếu chơi bước một bị hỏng phải nhường lại cho dựng ngôi đứng lên chơi từ bước một, đến bước hai bị hỏng cũng sẽ dừng lại cho một bên thắng hết 10 trận .Nếu kết thúc ván chơi muốn tiếp tục được chơi, thì bốc thăm lại từ đầu.
Trò chơi đánh mảng có thể chơi từ hai người, mỗi người một bên cũng được và có thể chơi nhiều người hơn mỗi đội từ 3 đến 5 người mỗi bên cùng chơi được chia thành hai đội. Trường hợp chia đội không đủ đôi, bằng nhau được, thì đội chơi có ít người hơn người nào chơi giỏi có thể đóng vai thay vào chỗ của người thiếu để hai đội chơi tương xứng với nhau. Đồng ngôi dựng thành một hàng ngang, mỗi đồng mảng được dựng lên được gọi là một cửa, tức là vị trí của một người chơi của mỗi đội, mở cửa cách nhau khoảng một gang tay, đồng ngôi đứng đầu gọi là cửa chính, tiếp theo gọi là cửa con, đến đồng đứng cuối có tên là cửa út, trong lúc chơi, các đội chơi với nhau không được nhầm cửa, bởi đã quy định từng đôi một theo thứ tự, nêu đang chơi mà bị nhầm cửa coi như người chơi bị phạm luật bị đình cuộc chơi, lại phải xuống ngồi dưới phía bên kia để dựng ngôi thay cho họ lên chơi tiếp.
Mỗi bước chơi, người nào sánh với vai nào phải hạ được cửa của mình, những người chơi hỏng, người khác có quyền chơi giúp mỗi người một lượt gọi là chơi hộ. Nếu chơi hộ mà không cứu được cho người chơi hỏng ấy thì cả đội đang chơi không được chơi tiếp nữa, phải vào dựng đứng ngôi đồng mảng lên thay cho đội kia được chơi, người nào chơi hỏng phải bắt đầu chơi lại từ bước chơi hỏng ấy, nếu chơi được thì cả đội được chơi tiếp bước sau. Vì vậy mỗi khi chơi đội đánh mảng người càng đông thì cuộc chơi càng kéo dài, vì rất dễ hỏng, trường hợp ăn gian sẽ bị phạt( bắt buộc cả đội chơi phải dừng lại xuống thay đội kia và ngồi thay vị trí của đội kia dựng đứng ngôi đồng mảng lên cho đội kia chơi) .
