Hết cảnh du canh, du cư
Không còn cảnh sống vắt vẻo trên núi, đồi hay trong rừng sâu thiếu thốn trăm bề cả vật chất lẫn tinh thần. Bao nhiêu mùa con rẫy, bao nhiêu mùa trăng đó cũng là bấy nhiêu những khó khăn mà đồng bào dân tộc thiểu số sống du canh, du cư (DCDC) đã trải qua. Giờ đây, nhà mới, đường mới, công trình công công, đất sản xuất, đám trẻ có nơi nô đùa không còn là niềm mong ước hàng trăm hộ đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống trên địa bàn tỉnh Hòa Bình nữa. Men theo con đường bê tông mới được làm quanh co khoảng vài km, qua xã Hào Lý chúng tôi đến khu (TĐC) suối Kẻ xóm Mít xã Tu Lý huyện Đà Bắc (Hòa Bình). Khu TĐC suối Kẻ xóm Mít huyện Đà Bắc là một trong những dự án TĐC tập trung của tỉnh Hòa Bình cho đồng bào các dân tộc thiểu số. Khu TĐC có diện tích đền bù là 27 ha với tổng mức đầu tư là 18 tỷ đồng. Hiện nay, khu TĐC này đã xây dựng được hai công trình đường giao thông; một công trình bai kênh mương để lấy nước phục vụ sản xuất cho bà con; một công trình điện và công trình nước sinh hoạt. Đến nay, khu TĐC này đã tiếp nhận 28 hộ sống DCDC tại suối Nhạp xã Đồng Ruộng về còn lại 12 hộ khác thuộc diện 134.
Ông Phạm Tiến Dũng, Chi cục Phó, Chi cục Định canh, định cư (Ban Dân tộc tỉnh) tâm sự, “Khoảng hơn hai tháng trước Tết Nguyên đán khu TĐC tập trung suối Kẻ trở lên nhộn nhịp hẳn. Đồng bào các dân tộc Mường, Dao, Tày sau nhiều năm sống DCDC tại suối Nhạp xã Đồng Ruộng huyện Đà Bắc đã chuyển về những ngôi nhà mới tại đây. Nhìn bà con vui khiến những người làm dự án chúng tôi cũng vui lây. Mặc dù thời gian đầu bà con xuống đây còn “lạ nước, lạ cái” nên gặp không ít khó khăn trong cuộc sống. Nhưng với sự tương trợ lẫn nhau cũng như hỗ trợ của tỉnh, huyện, xã dần cuộc sống của bà con cũng đã cơ bản ổn định. Tết này, họ không phải đón xuân trong những ngôi nhà tạm bợ, bốn bề là núi, rừng mà đã có hàng xóm, láng giềng, trẻ em có chỗ để vui chơi rồi”. Chúng tôi đến khu TĐC tập trung suối Kẻ vào những ngày giáp Tết Nguyên đán gặp bà con về với nơi ở mới, mặc dù còn phải lo dọn dẹp nhà cửa nhưng không khí Tết như đã tràn về ở nơi “miền sơn cước” này. Trong căn nhà mới vẫn còn mùi thơm của gỗ rừng được dựng lên trước Tết, bác Hà Văn Quỳ, dân tộc Tày vẫn không dấu được niềm vui khi về nơi ở mới. Bác chia sẻ “Bao đời sống DCDC, tôi không nghĩ về già lại được chuyển về ngôi nhà mới khang trang như thế này. Trước đây, gia đình tôi ở suối Nhạp xã Đồng Ruộng, cách đây khoảng 70 km. Cuộc sống gia đình là tự cung, tự cấp chủ yếu dựa vào 3.000 m2 đất đồi trồng sắn (đất của Khu bảo tồn thiên nhiên Pu Canh do gia đình phát nương làm rãy) và đánh bắt cá ở sông nên rất khó khăn. Trong khi đó, đường vào bản chỉ là đường mòn, trèo đèo, lội suối vất vả lắm. Nước sinh hoạt hàng ngày được lấy tại các vách núi, sông không được dùng nước hợp vệ sinh như ở khu TĐC này. Đến khu TĐC mới, chúng tôi được Đảng và Nhà nước hỗ trợ 300 m2 đất ở và 4.000 m2 đất sản xuất, hỗ trợ kinh phí làm nhà chín triệu đồng/hộ; hỗ trợ di chuyển ba triệu đồng; mắc điện một triệu đồng; làm bể nước một triệu đồng. Ngoài ra, còn được hỗ trợ lương thực 100.000 đồng/tháng, trong sáu tháng đầu tiên và hỗ trợ phát triển sản xuất. Tết này là Tết đầu tiên tại nơi ở mới với diện tích, mặc dù cũng còn khó khăn về vật chất nhưng đồng bào chúng tôi vẫn vui lắm các anh ạ! Qua Tết, cả gia đình tôi sẽ bắt tay vào sản xuất vụ lúa, ngô cũng như chăn nuôi để ổn định cuộc sống”.
Niềm vui nơi ở mới
Theo ông Xa Hữu Ban, Trưởng phòng Dân tộc huyện Đà Bắc, trước đây, khi chưa thực hiện chính sách hỗ trợ di dân định canh, định cư (ĐCĐC) cho đồng bào dân tộc thiểu số, trên địa bàn huyện có nhiều hộ dân ở các xã vùng cao, sâu, xa, đặc biệt khó khăn vẫn còn lối sống DCDC nên đời sống cũng như sản xuất thường không ổn định. Điều đáng nói, do không thuận lợi đường giao thông nên các hộ dân này gần như bị cô lập với bên ngoài. Sản phẩm sản xuất nông nghiệp khó bán ra ngoài, cuộc sống chủ yếu theo hướng tự cung, tự cấp. Việc hưởng lợi từ các chương trình phúc lợi xã hội như đường giao thông, điện, nước hợp vệ sinh, chăm sóc sức khẻo hầu như không có. Từ khi triển khai chính sách hỗ trợ di dân ĐCĐC thì nhiều hộ dân đã được hưởng lợi. 100% các hộ dân đồng bào dân tộc thiểu số có cuộc sống DCDC đã được các ban, ngành chức năng huyện hỗ trợ về định canh, định cư tại các khu dân cư xen kẹp nên đời sống đã dần ổn định. Đến nay, trên địa bàn huyện 61 hộ dân với 248 nhân khẩu thuộc phạm vi được hỗ trợ đã được tuyên truyền, vận động di chuyển về ĐCĐC tại các khu dân cư xen kẹp. Điều đáng nói là khi di chuyển về nơi ở mới, các hộ ngoài việc được bố trí đất ở và đất sản xuất còn được hưởng nhiều chế độ chính sách ưu đãi về hỗ trợ tiền di chuyển, làm nhà ở, san lấp mặt bằng, lắp hệ thống điện, nước sinh hoạt, hỗ trợ cho mỗi khẩu sáu tháng lương thực và hỗ trợ đầu tư phát triển sản xuất, tập huấn kỹ năng chăm sóc cây trồng, vật nuôi...
Điển hình như gia đình ông Đinh Văn Băng, dân tộc Mường trước đây sinh sống ở khu vực suối Láo xã Cao Sơn huyện Đà Bắc mặc dù chỉ cách trung tâm xã có hai km nhưng đi lại khó khăn do phải vượt đèo, suối. Đặc biệt, do gia đình sống trong rừng nên khi có mưa lũ rất nguy hiểm đến tính mạng và tài sản. Ông tâm sự “Sau khi được các ban, ngành chức năng của huyện vận động về khu dân cư xen kẹp thôn Sơn Phú xã Cao Sơn, gia đình đã được cấp 1.200 m2 đất ở và đất sản xuất. Lúc đầu còn khó khăn lắm do quen với cảnh phát nương làm rãy. Nhưng với sự giúp đỡ của các ban, ngành chức năng và nhân dân nên gia đình đã xây được căn nhà mới khang trang, đời sống đã dần ổn định. Hiện nay với vài trăm m2 đất sản xuất, gia đình trồng sắn, dong riềng, ngô và chăn nuôi mỗi năm cũng cho thu nhập hàng chục triệu đồng. Không còn phải sống cảnh rừng núi, tự cung, tự cấp, gần như cô lập với bên ngoài như trước đây”.
Không chỉ giải quyết vấn đề DCDC cho đồng bào dân tộc thiểu số mà từ khi được chuyển đến nơi ở mới nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh đã tập trung đầu tư phát triển sản xuất, từng bước thoát nghèo, con em được theo học tại môi trường tốt hơn. Em Đinh Công Thành, dân tộc Mường vừa chuyển về nơi ở mới tại suối Kẻ, xóm Mít cho biết, trước đây em học tại chi trường suối Nhạp xã Đồng Ruộng huyện Đà Bắc. Mặc dù trường chỉ cách nhà hơn một km, nhưng đi lại vất vả lắm do phải vượt đèo, suối. Ngoài ra, cơ sở vật chất phục vụ dạy và học cũng khó khăn, lớp dựng bằng tre, vách nứa, chỉ có hai học sinh học một lớp. Do khu TĐC tập trung chưa có trường học nên em đang theo học tại Trường THCS xã Hào Lý. Tại đây cơ sở phục vụ dạy học tốt hơn, có nhiều bạn hơn và học tập cũng tốt hơn. Em sẽ cố gắng học thật tốt để sau này học cao hơn nữa mới mong thoát được cảnh nghèo như hiện nay.
Hỗ trợ ổn định cuộc sống
Thực hiện Quyết định số 33/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Chính sách hỗ trợ di dân thực hiện ĐCĐC cho đồng bào dân tộc thiểu số, tỉnh Hòa Bình đã triển khai ngay công tác rà soát đối tượng DCDC trên địa bàn. Qua đó, trên địa bàn tỉnh có hơn 300 hộ với hơn 1.000 khẩu là đối tượng DCDC theo tiêu chí quy định. Theo ông Lê Ngọc Quản, Phó Ban Dân tộc tỉnh các đối tượng DCDC trên địa bàn là các hộ thuộc diện chưa có đất ở, đất sản xuất ổn định. Các hộ này thường sống cảnh nay đây, mai đó ở xa các khu dân cư sống riêng biệt trên các nẻo đồi hoặc trong rừng sâu nên đời sống khó khăn, con em không đủ điều kiện học tập tốt. Phần lớn các hộ này đi làm thuê hoặc phát nương làm rãy, có những trường hợp phá rừng lấy đất sản xuất. Qua 5 năm triển khai theo Quyết định số 33, tỉnh đã săp xếp ĐCĐC xem kẹp cho 94 hộ ở các làng bản trên địa bàn về nơi ở mới. Bên cạnh đó, cũng đã xây dựng hai điểm ĐCĐC tập trung để tiếp nhận 68 hộ, trong đó một điểm tại bản Cang xã Pà Cò huyện Mai Châu cho đồng bào dân tộc Mông và một điểm tại suối Kẻ xóm Mít cho đồng bào dân tộc Mường, Dao, Tày. Các hộ khi di chuyển về điểm ĐCĐC xem kẹp và tập trung được hỗ trợ theo các quy định. Điều đáng nói là khi di chuyển từ cuộc sống nương rãy về nơi ở mới, đồng bào dân tộc thiểu số đã được các hộ dân địa phương đùm bọc, nhường cơm xẻ áo. Nhiều hộ dân địa phương đã nhượng lại đất ở, đất sản xuất với giả rẻ để đồng bào yên tâm sản xuất, ổn định cuộc sống mới.
Cái Tết đầu tiên của những hộ dân đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Hòa Bình nơi bản mới trở lên đầm ấm, tươi vui hơn. Nhìn khuôn mặt lũ trẻ hân hoan, được mặc bộ quần áo mới, đi chúc Tết như đóa hoa ban rừng nở rộ trong sương sớm mùa xuân giữa đại ngàn Tây Bắc. Có lẽ xuân đã về sớm hơn nơi miền sơn cước này.
