Mâm cỗ “lá” chứa đựng cả ân tình của người Mường trong tương quan với đất, trời, rừng, núi, là nét tinh tế trong đời sống ẩm thực xứ Mường. Thưởng thức cỗ “lá”, thực khách không chỉ cảm nhận được hương vị của các món ăn chấm với muối hạt dổi, mà còn nhận thức được tình cảm mộc mạc, chân thành cùng những lễ giáo, phép tắc của người Mường được thể hiện qua cách bày cỗ, cách ngồi, cách ăn.
Về với Mường Động, huyện Kim Bôi vào dịp đầu năm mới. Anh Bùi Văn Huy (xã Hạ Bì, huyện Kim Bôi) chia sẻ: “Cỗ lá của người Mường không biết có từ khi nào, nhưng theo như ông bà mình kể lại thì bắt nguồn từ xa xưa, khi cuộc sống còn khốn khó, bát đĩa hạn chế nên người Mường thường bày đồ ăn trên lá và thói quen đó được duy trì cho đến ngày nay”. Tất cả món ăn, trừ canh và nước chấm sẽ được bày biện trên lá chuối, lá sung thay vì bát, đĩa. Lá lót cỗ là lá cây chuối rừng. Khác với chuối thông thường, chuối rừng được trồng trên những sườn đồi dốc thoải, cây to, mọng nước. Đặc biệt, lá to, màu xanh đậm, có phần dẻo dai hơn lá chuối bình thường và có mùi thơm đặc biệt. Trên mâm cỗ lá thường có các món như: Rau đồ, canh loóng chuối (cây chuối non), chả lá bưởi, thịt lợn luộc, cá hấp. Độc đáo nhất là món chả lá bưởi, Tết đến mà nhà nào chưa có chả lá bưởi không phải Tết. Món này chế biến cũng không quá cầu kỳ, nhưng hương vị lại đậm đà khó quên. Canh loóng là món ăn được nấu từ thân cây chuối non và nước luộc thịt hoặc hầm xương. Vị ngọt từ nước luộc cộng thêm vị thanh mát của cây chuối non thái mỏng, thêm chút lá lốt rừng tạo nên hương vị khó quên.
Theo nhiều người dân nơi đây, trước đây, cỗ lá chỉ đơn giản là các món luộc chấm muối trắng hoặc muối hạt dổi - một trong những gia vị nổi tiếng vùng Tây Bắc. Tuy nhiên, qua thời gian, cỗ lá được bổ sung thêm các loại món ăn làm phong phú, đa dạng hơn, cũng để phù hợp hơn với nhu cầu ẩm thực hiện đại nhưng vẫn không làm mất đi nét truyền thống vốn có.
