Trong quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, hoạt động nghiên cứu khoa học là hoạt động không thể thiếu trong trường phổ thông. Đây là một hoạt động giúp các em áp dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống, học đi đôi với hành; đồng thời là cách tiếp cận, làm quen với phương pháp, kỹ năng nghiên cứu khoa học, rèn luyện cách làm việc tự lực, làm việc nhóm và phát huy tính tích cực, chủ động, hứng thú trong học tập và sinh hoạt. Từ đó, nhằm phát hiện các tài năng, là cơ sở xây dựng và phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao cho xã hội.
Bắt đầu được quan tâm đầu tư, tổ chức triển khai mạnh mẽ từ khoảng năm 2012 đến nay, hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật của học sinh trung học toàn tỉnh tỉnh đang ngày càng có nhiều tiến bộ, khẳng định năng lực của học sinh cũng như giáo viên của tỉnh. Măt khác, cụ thể hóa một cách rõ nét nỗ lực của ngành Giáo dục và Đào tạo trong việc đổi mới hình thức tổ chức dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục. Ngành luôn khuyến khích, tạo điều kiện cho học sinh trung học nghiên cứu khoa học, sáng tạo kỹ thuật, công nghệ và vận dụng kiến thức của các môn học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Qua đó, đổi mới hình thức và phương pháp đánh giá kết quả học tập; phát triển năng lực và phẩm chất học sinh; thúc đẩy giáo viên tự bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; nâng cao chất lượng dạy học trong các cơ sở giáo dục trung học. Tăng cường tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm sáng tạo theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh. Ngành cũng khuyến khích các nhà trường, tổ chức, cá nhân hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học. Tạo cơ hội để học sinh trung học giới thiệu kết quả nghiên cứu khoa học kỹ thuật.
Liên tục từ năm 2013 đến nay, ngành Giáo dục và Đào tạo thường xuyên tổ chức Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp tỉnh giành cho học sinh trung học. Nổi bật như cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học vừa diễn ra tháng 12/2017 thu hút sự tham gia của 45 dự án (gần gấp đôi số dự án tham gia năm học 2016 - 2017). Cuộc thi được đánh giá, số dự án tham gia năm nay được chuẩn bị kỹ lưỡng hơn, đầu tư nhiều hơn, chất lượng chuyên môn cao hơn. Điển hình là các đơn vị tham gia tích cực và đạt thành tích cao như THPT chuyên Hoàng Văn Thụ, phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Yên Thủy, THPT Công Nghiệp, THPT Tân Lạc, THPT Lạc Long Quân. Đáng biểu dương hơn cả là với 10 dự án tham gia, trường THPT Chuyên Hoàng Văn Thụ đã có đến 8 dự án đạt giải Nhất, 1 dự án đạt giải Nhì và 1 dự án đạt giải Ba.
Từ các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật cấp tỉnh, tỉnh đã chọn lựa được các dự án có chất lượng tham gia thi cấp Quốc gia và đạt giải cao. Tiêu biểu như dự án “Thiết bị đưa nước lên vùng cao dùng sức nước” (trường THPT Chuyên Hoàng Văn Thụ) giải Nhất quốc gia, “Thiết bị lọc nước biển bằng năng lượng thừa của động cơ nhiệt” giải Nhì quốc gia, “Bảo quản cam Cao Phong bằng hợp chất thiên nhiên” của Trường THPT Chuyên Hoàng Văn Thụ đạt giải Ba quốc gia... Đây đều là những dự án đã gây ấn tượng đặc biệt vì đề tài mang tính thực tế, xuất phát từ cuộc sống. Kết quả lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh trung học tỉnh đã góp phần quan trọng vào việc khẳng định và nâng cao chất lượng giáo dục tỉnh ta, đưa giáo dục miền núi tiến kịp với vùng thuận lợi.
Để nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học tại các trường trung học bằng việc tạo ra sân chơi khoa học, thời gian tới, tỉnh thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó, chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền về mục đích, ý nghĩa, nội dung các cuộc thi, hội thi đến các đơn vị chức năng, ngành Giáo dục và Đào tạo, cán bộ, giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh và cộng đồng xã hội, từ đó nâng cao nhận thức cho các đơn vị, cá nhân, xã hội. Nâng cao năng lực nghiên cứu cho học sinh và cả giáo viên thông qua các hoạt động hội thảo, tập huấn bồi dưỡng về phương pháp, kỹ năng nghiên cứu khoa học; tạo điều kiện, khuyến khích cho học sinh, giáo viên tham gia hội nghị, hội thảo khoa học và triển khai áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Có chế độ ưu tiên đối với giáo viên, người hướng dẫn nghiên cứu khoa học, học sinh đạt giải ở các cấp, nhằm khuyến khích phát triển những ý tưởng khoa học hay, đóng góp nhiều đề tài có tính thiết thực cho xã hội./.
