Mường Bi - là một trong 4 Mường cổ lớn nhất trên đất Hòa Bình. Đây không chỉ là vùng đất giàu bản sắc văn hóa dân tộc mà còn là một vùng đất anh hùng. Xuyên suốt hai cuộc trường chinh chống Pháp và Mỹ xâm lược người dân Mường Bi đã để lại những dấu ấn đậm nét bằng những chiến công anh hùng. Những chiến công đó như dấu son góp thêm cho niềm vui chung của dân tộc trong ngày đại thắng 30/4/1975.
Đất anh hùng...
Tôi không thể kể hết và cũng chẳng thể nhớ được trong hai cuộc trường chinh chống giặc ngoại xâm đã có bao nhiêu người mẹ, người vợ trên quê hương Mường Bi nén nuốt những giọt nước mắt vào tim để tiễn chồng, cha, con mình lên đường đi đánh giặc. Và tôi cũng chẳng biết đã có bao nhiêu người con trai, con gái ở xứ Mường cổ này vùng lên cấm súng đánh giặc khi chúng mang bom đạn đến phá vỡ sự yên bình trong mỗi bản làng, mỗi nếp nhà sàn ấm cúng.
Là một vùng đất có vị trí chiến lược quan trọng. Tân Lạc có địa hình hiểm trở nên nơi đây luôn được lựa chọn là một trong những căn cứ quân sự quan trọng của quân và dân ta. Thực tiễn trong tiến trình lịch sử, núi rừng Tân Lạc đã từng nhiều lần là căn cứ dấy binh, là địa bàn hoạt động chống giặc ngoại xâm, chống lại triều đình phong kiến thối nát. Khi Pháp xâm lược và chiếm đóng Hòa Bình, nhận rõ vị trí chiến lược quan trọng của vùng đất này, chúng đã xây dựng một mạng lưới đồn bốt dày đặc nhằm khống chế đường tiến quân và tiếp viện cho chiến trường của ta. Tuy nhiên, phát huy truyền thống anh dũng được hun đúc từ hàng nghìn năm lịch sử, quân và dân Mường Bi đã phối hợp với bộ đội chiến đấu hàng trăm trận, bức rút, tiêu diệt và đập tan mạng lưới đồn bốt dày đặc của địch mở đường cho quân ta tiến lên mạnh mẽ đi tới chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.
Cùng cả dân tộc bước tiếp vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, một lần nữa quân và dân Mường Bi đã thể hiện rõ tinh thần bất khuất, quyết chiến quyết thắng để bảo vệ sự bình yên cho quê hương. Với vị trí chiến lược của mình, trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, Tân Lạc là địa bàn tập trung nhiều kho tàng vũ khí quan trọng của quân đội và nhân dân ta. Do vậy, đây cũng luôn là mục tiêu tấn công, đánh phá quyết liệt của địch. Nhằm thực hiện âm mưu ngăn chặn sự chi viện về sức người và sức của cho chiến trường của ta. Để thực hiện âm mưu đó, giặc Mỹ đã huy động một lực lượng không quân hùng hậu mang theo hàng trăm tấn bom đạn đến đánh phá các kho tàng. Hiểu rõ ý đồ của địch, quân và dân huyện Tân Lạc đã tích cực, chủ động, nâng cao tinh thần cảnh giác bám trận địa quyết liệt chống trả các đợt không kích của địch vào các mục tiêu trong yếu. Với tinh thần gan dạ, kiên cường, bất khuất trong 6 ngày đêm liên tục (từ ngày 25 đến 30/6/1965), lực lượng dân quân địa phương phối hợp với bộ đội đánh trả 8 đợt không kích với 114 lượt máy bay, bắn cháy 3 chiếc máy bay địch, bảo vệ an toàn mục tiêu. Tiếp sau đó, với tinh thần cảnh giác và SSCĐ cao độ, trong các ngày 18 - 19/12/1971 quân và dân 2 xã Nam Sơn và Lũng Vân đã chủ động tổ chức vây bắt giặc lái Mỹ nhảy dù xuống địa bàn xã Nam Sơn. Sau hơn 10 giờ truy lùng, 2 tên phi công đã bị tóm gọn. Không dừng lại ở đó, trong các ngày 11 và 12/5/1972 dân quân 2 xã Lũng Vân và Bắc Sơn đã phối hợp cùng với lực lượng dân quân các xã bạn kiên cường đánh trả máy bay địch và bắt sống 2 tên giặc lái Mỹ. Những chiến công này đã góp phần đẩy mạnh phong trào thi đua “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược” trên khắp các mặt trận và trên cả vùng đất Mường Bi rộng lớn.
... Người anh dũng
Đất anh hùng, sẽ sinh ra những đứa con anh dũng. Đó là một quy luật tất yếu. Điều này càng thể hiện rõ ở một vùng đất giàu truyền thống đấu tranh, kiên cường bất khuất như Mường Bi. Trong chiến tranh, ngoài việc trực tiếp chiến đấu bảo vệ quê hương, bảo vệ các mục tiêu quân sự quan trọng, quân và dân huyện Tân Lạc đã huy động tối đa sức người, sức của chi viện, phục vụ cho chiến trường. Khi ấy, mặc dù bị nạn đói hoành hành, đời sống người dân vẫn còn rất khó khăn. Nhiều gia đình phải ăn củ nâu thay cơm. Nhưng với tinh thần tất cả để chiến thắng, nhân dân Mường Bi đã chắt chiu từng hạt gạo gửi ra chiến trường. Tổng kết 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ xâm lược, toàn huyện đã có hàng nghìn người con lên đường tham gia chiến đấu anh dũng, kiên cường trên khắp các mặt trận. Đã có 655 người con hy sinh; 272 người con đã gửi lại một phần xương máu về nơi đất mẹ; Toàn huyện cũng đã có 7 bà mẹ được phong tặng và truy tặng danh hiệu “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”.
Tiếp bước truyền thống anh hùng trong chiến đấu, trong những năm qua Đảng bộ, chính quyền địa phương đã tập trung lãnh đạo, xây dựng quy hoạch phát triển KTXH. Tích cực chỉ đạo nhân dân mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, áp dụng tiến bộ KHKT, công nghệ mới vào sản xuất. Nhờ đó, đã tạo những bước chuyển biến tích cực về đời sống KTXH của địa phương trong những năm qua. Tính đến nay, thu nhập bình quân đầu người của huyện đã đạt 10,45 triệu đồng/năm. Các mặt VHXH, chăm sóc sức khỏe nhân dân luôn được quan tâm, chú trọng; Công tác QP - AN luôn được củng cố, đảm bảo giữ vững ANCT - TTATXH, không để xảy ra điểm nóng, đột xuất, bất ngờ. Thế trận QPTD gắn với thế trận ANND ngày càng được củng cố vững chắc. Những kết quả đó đang là tiền đề quan trọng để Tân Lạc có những bước đi vững chắc để xây dựng huyện ngày càng giàu đẹp. Xứng đáng là vùng đất anh hùng với những người con trung dũng cả trong chiến đấu và trong lao động sản xuất.
