Chợ Lũng Vân tọa lạc ngay tại trung tâm xã, nằm sát đường giao thông, thuận tiện thông thương, giao lưu, trao đổi nông sản, hàng hóa thiết yếu. Với địa thế nằm ở phía Tây nam huyện Tân Lạc, phía Đông giáp xã Ngổ Luông, phía Tây giáp huyện Mai Châu, phía Nam giáp tỉnh Thanh Hóa, phía Bắc giáp xã Quyết Chiến - Chợ Lũng Vân không chỉ phục vụ bà con Vân Sơn mà còn là nơi hội tụ của bà con ở các xã, huyện "láng giềng"… Là một trong những chợ phiên nổi tiếng nhất chốn Mường Bi, chợ Lũng Vân nhỏ nhưng đông đúc nhộn nhịp từ ngoài chợ đến trong chợ, người dân họp chợ cả hai bên đường, từ đỉnh dốc gần Ủy ban nhân dân xã Vân Sơn, kéo dài xuống đường vào xóm Chiến, Trường THCS và THPH Lũng Vân, thậm chí tràn cả vào Sân Vận động của xã. Kinh tế ở đây chưa phát triển, đời sống người dân còn nghèo, nên chợ Lũng Vân là nơi bà con vùng cao chủ yếu đến trao đổi, mua bán nông sản của địa phương…
Vào những dịp trước Khai giảng năm học mới, Chợ phiên Lũng Vân nhộn nhịp hơn vì người dân kết hợp xuống chợ sắm đồ dùng học tập cho con em mình. Những gian hàng phục vụ học sinh luôn đông khách mua hơn các hàng khác…Những gian hàng bán balo, cặp sách trong chợ cũng hút nhiều "khách nhí", các em đã được bố mẹ cho chọn những chiếc balo hiện đại, với quai đeo vai tiện dụng và nhiều ngăn chứa đồ - thuận tiện hơn cho việc mang đồ dùng học tập đến trường, thay cho những chiếc túi vải quàng qua người trước đây. Các gian hàng bán quần áo trong chợ dịp này cũng luôn tấp nập kẻ bán người mua, đông khách nhất thường là hàng bán trang phục dân tộc Mường, vì nơi đây đại đa số người Mường sinh sống. Các em nhỏ xúng xính thử các bộ váy áo truyền thống - trang phục không thể thiếu trong hành trang của các em khi bước vào năm học mới. Một người mẹ chia sẻ: Trong một tuần sẽ có một ngày các học sinh mặc trang phục của dân tộc mình đến trường, nên các con được theo xuống chợ chọn trang phục cho vừa vặn, nhà nào bán được nhiều nông sản sẵn sàng mua cho con 2 bộ trang phục dân tộc để mặc trong những dịp trọng đại.
Trang phục truyền thống dân tộc Mường có rất nhiều nét cuốn hút, đặc biệt là trang phục của phụ nữ Mường. Thường là chiếc áo pắn cánh ngắn mầu trắng, đỏ, nâu, tím... với ống tay dài, bên trong mặc áo yếm dệt tỉ mỉ các hoa văn độc đáo gắn liền với chiếc váy dài màu đen chạm tới mắt cá chân, ngoài ra còn chiếc khăn trắng hoặc xanh đội đầu. Trong bộ y phục của phụ nữ Mường bắt mắt nhất có lẽ là phần yếm váy và chiếc dây lưng được dệt, trang trí hoa văn rất tinh tế và mang màu sắc rực rỡ. Một số người bán hàng cho biết, rất nhiều du khách đến chợ phiên thường hay mua dây thắt lưng đủ sắc màu của người Mường rồi sử dụng làm khăn quàng cổ trông ấn tượng, đẹp mắt. Tuy nhiên, theo chia sẻ của một số người dân địa phương, hiện nghề thêu, dệt truyền thống ở nơi đây bị mai một, nên phần lớn trang phục được cung cấp từ nơi khác mang đến chợ bán.
Chợ Lũng Vân vốn chủ yếu cung cấp hàng nông sản, mùa nào thức nấy, người dân ở các bản làng khu vực xã Vân Sơn và các xã lân cận mang đồ nông sản do chính mình sản xuất đến bày bán, chủ yếu là các loại rau củ quả. Đất Vân Sơn vốn nổi tiếng có đặc sản Quýt cổ Nam Sơn trồng nhiều ở khắp các sườn đồi dọc các xóm: Tớn, Bương, Rồ, Xôm… Nhưng mùa này bà con gùi xuống chợ Lũng Vân nhiều măng trúc, rau rừng, su su, ngô, bí, ớt, chuối, nhãn,… để bán cho khách. Có một thứ hàng hóa được coi là "đặc sản" không thể không nhắc đến ở chợ Lũng Vân, đó là thảo dược. Những bó lá thuốc xanh tươi hay những gói thuốc được sao khô bày bán ở mọi nơi trong chợ, được người dân giới thiệu là trị bệnh dạ dày, trị đau xương khớp, dành cho phụ nữ sau sinh, giúp ăn ngon, ngủ tốt… Lâu nay, người ta truyền miệng nhau, lá thuốc ở Vân Sơn có nhiều công dụng rất tốt cho sức khỏe, vì thế, Vân Sơn được mệnh danh là "thung lũng tiên", "thung lũng trường thọ" - nơi có nhiều cụ già trên dưới 100 tuổi vẫn minh mẫn, mạnh khỏe, vẫn giúp con cháu việc nhà, thậm chí vẫn đeo gùi lên rừng tìm lá thuốc về để phục vụ gia đình và đem ra chợ bán… Theo người dân nơi đây, cùng với những phong tục, tập quán riêng của vùng Mường cổ, người dân ở Vân Sơn tự hào vì có những bài thuốc quý với những loại lá cây rừng đặc trưng, có thể mang lại sức khỏe tốt để sinh tồn mạnh mẽ trên vùng núi cao.
Đến chợ Lũng Vân cũng có thể thưởng thức nhiều món ăn bản địa, trong đó có con chôm, chấu muỗm bắt trên rừng, con hề hoạch thuộc dòng chuột bay trên cây… được bày bán nhiều trong chợ, có thể nướng ăn tại chỗ hoặc mua về chế biến các món ăn rất ngon và bổ dưỡng. Điểm độc đáo của Chợ phiên Lũng Vân là chỉ họp vào Thứ ba hàng tuần, nên may mắn cho những ai đến xã miền núi Vân Sơn trùng với thời điểm họp chợ, có cơ hội chơi chợ. Khách du lịch lên Vân Sơn dịp cuối tuần thì không có cơ hội ấy.
Theo bà Bùi Minh Hồng, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Tân Lạc cho biết: Vân Sơn là 1 trong 4 vùng Mường lớn của tỉnh Hòa Bình, rất giàu tiềm năng để phát triển du lịch khi sở hữu bản sắc dân tộc Mường độc đáo được lưu giữ không chỉ ở cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, cuốn hút, khí hậu trong lành, mà cả trong sinh hoạt, sản xuất, đời sống… Những năm gần đây, huyện Tân Lạc đã có nhiều giải pháp cụ thể để khai thác tiềm năng, phát triển du lịch ở Vân Sơn. Tuy nhiên, 3 xã trọng điểm du lịch vùng cao là Vân Sơn, Quyết Chiến, Ngổ Luông mặc dù đã được đầu tư, nhưng đến nay cơ sở hạ tầng, đường giao thông đã xuống cấp, ảnh hưởng không nhỏ đến việc khai thác tiềm năng du lịch tại nơi này. Cùng với việc cần thiết đầu tư vào hạ tầng, Vân Sơn cũng rất cần đa dạng hóa các loại hình trải nghiệm cho du khách khi đến với "chốn tiên cảnh vùng cao”, trong đó có việc thay đổi thời gian tổ chức chợ phiên Lũng Vân. Đang dự kiến sẽ thay đổi thời gian tổ chức chợ phiên Lũng Vân chuyển từ Thứ ba hàng tuần sang Chủ nhật hàng tuần: "Việc tổ chức chợ phiên Lũng Vân vào sáng chủ nhật rất phù hợp cho du khách lên Vân Sơn du lịch, sau khi trải nghiệm các loại hình du lịch độc đáo xứ Mường sẽ ghé chợ phiên Lũng Vân mua sản phẩm nông sản mang về làm quà. Sự chuyển đổi này là cần thiết và phù hợp với mục tiêu phát triển các loại hình du lịch, xây dựng các sản phẩm du lịch phục vụ du khách, nâng cao cuộc sống người dân gắn với bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá tốt đẹp của địa phương".
Người dân nơi đây luôn ngóng chờ đến chợ phiên Lũng Vân, được bước chân xuống chợ là niềm vui của họ sau những lúc leo nương, lội ruộng, lên rừng, băng suối. Còn với du khách, sẽ là một chuyến trải nghiệm ý nghĩa trong hành trình đến Vân Sơn, đứng trên “nóc nhà của xứ Mường Bi” ngắm cảnh sắc vùng cao kỳ vĩ với thác nước, ruộng bậc thang, cây xanh, mây trắng, thư giãn dưới núi Nàng Tiên, thăm di tích lịch sử Đồn Bò, săn mây trên đỉnh Thung Mây, chinh phục thác Thung, khám phá động Nam Sơn, hang núi Kiến,… và nhất định nên ghé bước chân đến chợ Lũng Vân - Phiên chợ vui xứ Mường./.
