Những năm gần đây, ở các vùng Mường Hòa Bình có nhiều lễ hội truyền thống được khôi phục, trong đó ngoài các nghi lễ, những trò chơi dân gian được tái hiện khá sinh động và bản sắc thì ẩm thực dân tộc luôn hấp dẫn những người đến với lễ hội.
Đối với người mường Bi, trong một năm có lẽ lễ hội mà đồng bào ở đây mong chờ nhất đó là lễ hội khai hạ vào đầu năm mới. Vào những dịp như vậy bà con đến để cầu may, để được xem hội và một điều không thể thiếu trong những dịp như vậy là người mường Bi muốn giới thiệu với du khách gần xa về những món ăn của dân tộc mình. Ngay từ sáng sớm bà con ở khắp bản làng đã gồng gánh mang theo những sản vật của vùng đất mường Bi đến với lễ hội. Hàng trăm món ăn của người mường Bi như: món cá đồ, rau trộn, rau đồ,măng đắng, thịt gà nấu măng chua, nhái đồ măng chua, cá suối nướng... Mỗi món ăn lại có những cách làm, chế biến khác nhau, đem đến những hương vị độc đáo. Hầu hết các món ăn Mường không chế biến cầu kỳ, có một số món ăn độc đáo, gia vị được sử dụng khá phong phú như hạt dổi, quả tiêu rừng, lá lồm…Trong đó, mỗi nơi lại có món ăn riêng, độc đáo, mang đậm bản sắc của mình. Như xã Gia Mô nổi tiếng với món rau trộn thập cẩm; thành phần gồm các loại lá cây tự nhiên trộn lẫn như: Đu đủ, rau phứa, rau thơm, hoa chuối, củ cải, rau đốm, rau má. Xã Ngọc Mỹ đặc trưng với món rêu đá bọc lá chuối hấp, một loại rêu mọc dưới lòng suối nước sạch liên tục chảy qua, món ăn này hương vị ngọt mát khiến người thưởng thức sẽ không quên được….
Ở vùng đất này món ăn được ưa chuộng hơn cả là món măng chua nấu thịt gà hạt dổi. Món ăn này được chế biến khá đơn giản. Chọn con gà giò và măng giang chua là ngon nhất. Gà được làm sạch chặt miếng vừa ăn, lấy một lượng măng chua vừa đủ, hạt dổi nướng thơm giã nhỏ trộn với thịt gà và măng chua. Tùy theo khẩu vị của từng gia đình có thể gói thịt vào lá dong hấp lên hoặc đảo trên bếp sau đó cho nước vào đun cho thịt gà chín mềm là được Món này ăn với cơm nóng sẽ có một hương vị thơm ngon lạ thường. Chất đậm đà mộc mạc của hạt dổi măng chua được mang ra mời khách chứa đựng trong đó lòng hiếu khách của gia chủ.
Có lẽ một trong những món ăn của người Mường Bi tạo được ấn tượng khó quên với du khách đó là món óong mọc hấp. Món ăn được chế biến từ loại một loài động vật có tên là óong ,con óong giống con nòng nọc được bắt ở khe suối nơi có nguồn nước sạch. Sau khi làm sạch con này, bà con đập trứng gà vào nồi sau đó thả vào, con óong sẽ ngoi lên tạo thành những chấm trông đẹp mắt. Trước đây, món ăn thường được người dân chế biến để dâng cho các chúa đất thời phong kiến bởi đây là món ăn đem lại cho con người sự thông minh, cường tráng.
Ở mường Bi nơi các xã vùng cao sinh sống có một hương vị đặc biệt để tiếp khách quý, bạn bè nơi xa, nhất là dịp Tết đến, xuân về. Đó là rượu ngô. Rượu ngô là thứ không thể thiếu trong bất cứ ngôi nhà nào của người Mường ở xã Ngổ Luông. Và ở trong những dịp lễ hội người Mường Ngổ Luông lại mang thứ rượu quý này để cho du khách gần xa được thưởng thức. Ai đã có dịp lên vùng cao quanh năm mây phủ, bên bếp lửa hồng, bạn sẽ được đón mời như một người thân lâu ngày trở về. Trước hết, thay bằng chén trà, bạn sẽ được chủ nhà trao chén rượu ngô. Và tại lễ hội cũng vậy bất kỳ người khách nào đến cũng được thử hương vị của chén rượu vùng cao. Để có được bát rượu thơm thảo, ngọt nồng cất từ hạt ngô nương với lá men rừng, người Mường Ngổ luông đã có cả một bí quyết.
Mường Bi được biết đến là vùng đất cổ nơi thiên nhiên và con người hòa quyện vào nhau. Núi rừng, nương suối, vườn ruộng cho con người biết bao của quý trong đó là nguồn thức ăn phong phú dồi dào. Và con người nơi đây thông minh, sáng tạo đã chịu khó trồng trọt chăn nuôi, kế thừa truyền thống săn bắn hái lươm của cha ông để có: “Cơm nếp, cơm chăm trên nương, trên nà. Cá nhỏ, cá to trong ao, dưới suối. Săn đuổi trong rừng được thú được chim. Đi hái, đi tìm được rau được quả.” Từ đó người dân ở nơi này đã khéo léo chế biến thành các món ăn dân dã mà thơm ngon.
Dạo quanh các gian hàng ẩm thực trong lễ hội của vùng đất mường Bi sẽ không thể thiếu những thịt lợn Mường một món ăn đặc sản không thể thiếu trong những dịp lễ tết của người dân. Đây là giống lợn Mường thuần chủng, chân cao, bụng thon, mõm dài và nhọn, có bộ lông đen tuyền. Lợn này được nuôi thả rông đôi khi chúng phối giống với lợn rừng hoang dã. Chúng ở với thiên nhiên, kiếm ăn trong thiên nhiên bằng cách tự đào củ rừng, rau măng hoặc nhặt rau quả đủ loại để ăn mà sống. Chúng chậm lớn, thịt săn, chắc nịch mà rất ít mỡ vì hàng ngày chạy nhảy nhiều. Loại lợn này một năm tuổi cũng chỉ nặng 25-30 kg trở lại. Và với một con lợn Mường người ta có thể chế biến nhiều món ăn khác nhau từ thịt luộc, hấp đến món ngách, chả quấn lá bưởi, thịt nướng…
Các món ăn cổ truyền trong mỗi nếp nhà sàn Mường Bi từ “ thượng ngau đến hạ sống” còn rất nhiều. Bất kỳ một người con vùng đất này dù có đi xa tới đâu, quên ngày, quên tháng thì cũng không quên được hương vị của những món ăn của dân tộc mình.Chính những món ăn dân dã, đơn giản và phong tục nơi đây tạo nên một vùng đất Hoà Bình mang đậm bản sắc văn hóa Mường, tạo sự gần gũi giữa mọi người, quan tâm tới nhau hơn trong sinh hoạt đời thường, giúp con người biết bảo vệ rừng, bảo vệ thiên nhiên. Bản sắc văn hoá ẩm thực và phong tục của người Mường cần phải được bảo tồn, phát huy, phục vụ nhu cầu văn hóa ẩm thực, phát triển du lịch địa phương./.
