Khi đến các bản làng vùng đồng bào dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình, bạn sẽ thấy món ăn "Môn nấu da trâu khô” không hiếm gặp, thậm chí khá phổ biến trong bữa ăn thường ngày. Món Môn nấu da trâu khô đòi hỏi rất công phu từ khâu chuẩn bị cho đến khâu chế biến. Để có được món canh này người nấu phải chuẩn bị rất nhiều thứ, trong đó các nguyên liệu chính bao gồm: da trâu khô, lá khoai môn, hạt he (mắc khén), củ gừng, lá kịa rừng, quả đu đủ non, lá chanh và được nêm bằng các loại gia vị: nước mắm, mì chính, bột nêm và một chút mỡ lợn (hoặc dầu ăn) tạo độ bùi ngậy.
Cây khoai môn
Cây môn (cây khoai nước) là cây thuộc họ ráy. Ưa ẩm vì thế thích hợp mọc ở ở ven ao, suối, hay các hồ nước cạn, nơi có dòng nước chảy qua chảy lại quanh năm. Cây môn có thân cây mềm và tích nước nên khi nấu sẽ có hương vị ngọt và thanh đạm. Tuy nhiên, không phải loại môn nào cũng có thể sử dụng để chế biến thành món ăn. Nếu chọn không đúng sẽ bị ngứa khi làm cũng như ăn. Cách nấu canh môn da trâu ngon nhật định phải chọn đúng cây khoai môn.
Da trâu
Những miếng da trâu đưa xuống từ gác bếp đã khô nỏ và có màu đen sẫm vì được phủ bằng lớp bồ hóng lâu ngày. Công việc chế biến món ăn thường do đàn ông đảm nhiệm. Da trâu gác bếp rất khô, cứng vì thế khi chế biến thành món ăn phải trải qua các công đoạn xử lí rất cẩn thận để món ăn thơm ngon mà không bị dai. Cách nấu canh môn da trâu đơn gian nhất là:
Cách chế biến
Trước tiên là hơ da nướng trâu khô trên bếp lửa có than hoa khoảng 15-20 phút. Tiếp đó, dùng chày đập mạnh để loại bỏ những mảng bồ hóng bám trên da trâu, trần qua nước sôi trong 2 phút và chặt thành từng miếng vừa ăn rồi đem ninh kỹ (thời gian ninh mềm khoảng 6 - 8 tiếng). Cây lá môn phải được hái bằng tay không dùng dao để cắt rửa sạch cuộn thành bó tự nhiên (vì theo quan niệm người Mường phải hái ngắt bằng tay thì món môn khi ăn mới đúng vị và sẽ không bị ngứa). Sau nhiều giờ đồng hồ phần da trâu thái thành từ miếng vừa ăn đã nở bung lên, đủ độ mềm sẽ đến thao tác cho lá môn, quả đủ đủ xanh thái lát mỏng vào nồi nấu cho đến khi lá môn trong nồi bở nhuyễn tất cả quyện vào nhau tạo thành sền sệt sau đó mới nêm gia vị, mắm, muối, gừng, hạt he, ớt, lá kịa rừng… để món ăn thêm hương vị đậm đà. "Môn nấu da trâu khô” có tính thanh mát, thơm ngậy, vị ngọt đắng vừa miệng, rất đặc trưng. không chỉ có mặt trong bữa ăn của các gia đình, món ăn còn là nét ẩm thực không thể thiếu vào dịp lễ hội.
Không chỉ có cách chế biến độc đáo, da trâu vốn chứa các chất như: canxi, gepatin, keratin và protid, có vị mặn, ngọt, tính bình, không độc. Vì thế, khi nấu cùng khoai môn, món ăn này trở thành bài thuốc quý trong bữa ăn của đồng bào. "Môn nấu da trâu khô” còn tạo ra hợp chất chứa hàm lượng Collagen tự nhiên và một số loại Vitamin khác cùng vị đắng, thanh có trong đu đủ và các loại gia vị hạt he, lá kịa rừng và ớt cay thơm mát hòa quyện trong miệng, tốt cho người bệnh về cơ xương khớp, giúp đẹp da, chống lão hóa và phòng ngừa ung thư. Đến với Hòa Bình, chúng ta hãy thử món ăn này khi còn nóng hôi hổi cùng với cơm tẻ trong một ngày mùa đông vừa dân dã vừa ấm cúng, chắc chắn bạn sẽ không bao giờ quên được nó.
Món ăn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Mường, sự cầu kỳ trong tìm kiếm nguyên liệu và chế biến cùng những công dụng tuyệt vời của nó. Món “Môn nấu da trâu khô” của dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình đã được Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam vinh danh một trong top 121 món ăn đồ uống độc đáo nhất nhất Việt Nam trong hành trình tìm kiếm giá trị văn hóa ẩm thực tiêu biểu Việt Nam.
